Door de pijngrens

Gepubliceerd in Wieler Revue 10, november 2015

De sterke pijnstiller Tramadol is al jaren onderwerp van discussie. Zo zou het versuffende medicijn de oorzaak van veel valpartijen zijn. Maar hoe groot is het probleem eigenlijk? En is een eventueel verbod wel te handhaven? Daarnaast kijken we naar het gebruik van de mysterieuze finalekokers. ,,Daar krijg je echt geen betere benen van”, meldt ervaringsdeskundige Thomas Dekker.

Wie de bijsluiter van Tramadol leest, laat het wel uit zijn hoofd om na gebruik nog een stukje te gaan fietsen. Laat staan een Touretappe rijden. Sufheid, slaperigheid en een verminderd reactievermogen zijn de belangrijkste bijwerkingen. Daarnaast kunt u last krijgen van verstopping, misselijkheid, droge mond, duizeligheid, moeilijk kunnen plassen, jeuk en galbulten, maskering van andere pijnen, zweten en hoofdpijn. Kortom: geen middel om licht over te denken.

Cultuurkwestie
Dat veel wielrenners dit voor lief nemen, blijkt uit cijfers van het Wereld Anti-doping Agentschap (WADA). Via een speciaal Monitoring Program houdt het WADA in de gaten of bepaalde middelen in extreme mate gebruikt, en dus misbruikt worden. Sinds vier jaar staat Tramadol op deze lijst, net als onder meer nicotine, cafeïne en Pseudoefidrine (de werkzame stof in onder meer neusspray).
Een blik op de cijfers van 2013 en 2014 laat zien dat wielrenners koploper zijn in Tramadol gebruik. Van de ruim 13.000 monsters die in 2013 afgenomen werden, overschreed 6,5% de vastgestelde drempelwaarde voor Tramadol. Een jaar later was dat 5,3%. Daarmee heeft de wielersport meer dan een straatlengte voorsprong op ‘naaste belagers’ rugby, roeien en voetbal, waar amper één procent van de stalen een aanzienlijke hoeveelheid Tramadol bevatte. Bij stoffen als Pseudoefidrine en cafeïne zijn de verschillende kleiner, maar voert wielrennen eveneens de ranglijst aan.
,,De enige manier om deze cijfers te verklaren, is dat het gebruik van Tramadol een cultuurkwestie is”, stelt Herman Ram, directeur van de Nederlandse Dopingautoriteit. ,,We zien dat middelengebruik heel erg cultuurgebonden is. In de voetballerij worden andere dingen geslikt dan in het wielrennen. Dat zit in de sport. Het is namelijk niet zo dat wielrennen heel erg verschilt van andere zware duursporten als langlaufen.”
Een belangrijke aanvulling op de WADA-cijfers is dat deze alleen iets zeggen over gebruik in competitie. Het is bekend dat renners ook voor zware trainingen hun toevlucht nemen tot pijnstillers. En lang niet alleen profs. Zelfs Nederlandse amateurrenners slikken voor een intervaltraining paracetamol om hun zere benen draaglijker te maken.

‘Tramadol verbieden? Ik zit er niet om te springen’ – Herman Ram

De cijfers liegen niet: Tramadol wordt voornamelijk misbruikt in de wielersport. Volgens de Nederlandse Dopingautoriteit moeten we het medicijn dan ook niet als doping- maar als wielerprobleem beschouwen. Dat heeft gevolgen voor de aanpak ervan. Omdat alleen wielrenners massaal Tramadol snoepen, zal het WADA dit medicijn niet snel algemeen verbieden. Een verbod voor één sport is een optie, zie alcohol in auto- en motorsport en bètablokkers in concentratiesporten. Maar volgens Ram wordt dat een lastig verhaal. ,,Dat zou betekenen dat je in een bepaalde groep, narcotica, een specifieke stof voor één sport gaat verbieden en alle anderen niet. Dat leidt automatisch tot oprecht onschuldige sporters en tot ingewikkelde procedures omdat sporters gegarandeerd medische redenen zullen aanvoeren. Ik zit er dus niet om te springen om Tramadol op de lijst te krijgen.”
Een andere mogelijkheid is verstrekking op basis van een medisch attest, waarbij de renner voor gebruik toestemming vraagt aan de UCI. Ook die aanpak heeft zo zijn nadelen, stelt Ram. ,,Dat levert problemen met de handhaving op. Niet bij de profs, die binnen de testpool van de UCI netjes voor een attest zorgen, maar wel bij alle categorieën daaronder.” Ram vindt dan ook dat de bal bij de UCI ligt. ,,Het kan sportspecifiek worden opgelost. Maar de vraag is of de UCI het probleem groot genoeg vindt.” Omdat de gezondheid van sporters in gevaar komt, zou een ontmoedigingsbeleid kunnen werken. ,,Maar daarmee begeef ik me buiten mijn werkveld”, meldt Ram.

Waar de Dopingautoriteit niets ziet in een verbod, zet de internationale wielerunie daar nadrukkelijk wél op in. ,,In maart 2011 heeft de UCI het WADA verzocht Tramadol op de lijst met verboden middelen te zetten. Als gevolg is het middel in 2012 op de Monitoring List gekomen”, meldt een woordvoerder. ,,Dit jaar hebben wij nogmaals stevig op een verbod aangedrongen, maar besloot het WADA opnieuw tot een plek op de Monitor.” Op de vraag of de bond nadenkt over alternatieven voor een verbod kwam geen reactie.

‘We laten er geen fitte renners mee koersen’ – Guido Vroemen (Roompot)

Zonder verbod of attest kom je al snel uit bij de MPPC, de beweging voor een geloofwaardige wielersport. De 63 aangesloten ploegen spraken met elkaar af Tramadol niet meer te gebruiken, mits daar een medische reden voor is. Roompot Oranje Peloton is een van die ploegen en ploegarts Guido Vroemen ziet streng toe op naleving van de interne afspraken omtrent medicijngebruik. Als renners Tramadol willen gebruiken, melden ze dit bij hem. ,,Maar dan ben je dus ook niet klaar om te koersen. We laten er geen fitte renners mee koersen om hun pijn tijdens inspanning te verminderen. Als iemand is gevallen en een zware kneuzing heeft, ligt dat anders. Dan is er een medische indicatie.” Normaal gesproken schrijft Vroemen het recept uit, maar renners kunnen het ook via hun eigen huisarts regelen. Ook dan is de afspraak helder. ,,Als onze renners een medicijn via een ander kanaal krijgen, moeten ze dat aan mij melden. Dan checken we bijvoorbeeld of het niet op de dopinglijst staat. Doen ze dat niet, is het einde oefening. We doen er alles aan om het imago van deze sport zo goed mogelijk neer te zetten.”
Vroemen vindt naar eigen zeggen veel steun bij andere teams. ,,Als ik ploegartsen hierover spreek, is de mening hetzelfde: Tramadol moet uit de wielersport. De valpartijen worden er ook een beetje aan toegeschreven. Tramadol werkt centraal, je wordt er suf van en het beïnvloedt je reactievermogen. Daarom mag je er volgens de bijsluiter niet mee rijden. Op de fiets reageer je net wat langzamer en lig je zo op de grond.”

‘Van een finalekoker ga je geen trap harder rijden’ – Thomas Dekker

Als ervaringsdeskundige weet Thomas Dekker als geen ander welke uitwerking bepaalde middelen hebben. Ook Tramadol is voor hem geen onbekend medicijn. Als renner van Rabobank en Lotto slikte hij het regelmatig, maar in de laatste jaren van zijn carrière zag Dekker er het nut niet meer van in. ,,Ik reed op een niveau waarvan ik dacht ‘een pijnstiller gaat het verschil ook niet meer maken’. Ik had natuurlijk alles al gedaan in mijn leven: zakken bloed, Epo, cortisonen… Bij paracetamol of Tramadol had ik dan ook weinig gevoel als ik er toch werd afgereden.”

Hoe wijdverspreid is het gebruik van pijnstillers vandaag de dag?
,,Het is een heel groot probleem. Waarom zou je als gezonde atleet zonder ontstekingen Tramadol of een finalekoker pakken om de pijn zogenaamd te verdoven? Je gaat er geen trap harder van rijden. Dat dénk je hooguit. Het is alleen een gewoonte en werkt licht verdovend. Of renners eraan verslaafd zijn? Zo erg is het ook weer niet. Toch zie je wel elke dag renners pillen nemen. Dat is natuurlijk een beetje raar hè? Deze jongens zijn in de bloei van hun leven, fietsen dertigduizend kilometer per jaar en nemen dan een pilletje tegen de pijn.”

Op welke momenten slikken ze Tramadol? In volle koers?
,,Ja, zeker. En sommige renners nemen al voor de koers een paracetamol. Vanuit het vertrek een col op? Dan nemen ze nog maar een ‘cafeïnetje’ of paracetamol. Ik moet zeggen dat dat bij Garmin niet het geval was. Daar heb ik nog nooit iets gezien wat niet door de beugel kon. Ik heb een keer Tramadol gekregen omdat ik een grote ontsteking aan mijn zitvlak had. Ik moest nog een etappe rijden in de Tour of Colorado, maar kon bijna niet meer zitten. Het was óf starten óf een pijnstiller. Dan heb ik er geen problemen mee. Niet dat het mijn zitvlak nou ineens een stuk beter maakte, maar de pijn werd draaglijker. Je traint het hele jaar, het is je werk, dus je moet af en toe de pijn verbijten. Wel ben ik tegen het gebruik van pijnstillers om de normale pijn te verzachten.”

Moet Tramadol verboden worden?
,,Voor mij hoeft dat niet. Ik denk dat we al een heel goede weg zijn ingeslagen. De lijn tussen gebruik en misbruik is heel dun, dat valt niet te controleren. Bovendien, als je Tramadol op de lijst zet is er wel weer een andere pijnstiller. Je kunt ze moeilijk allemaal verbieden. De basisgedachte moet zijn dat artsen van amateurploegen niet over Tramadol moeten beginnen. En ook bij de profs moet er een cultuur komen waarbij je geen pil neemt voor de lol. Medicatie neem je om een probleem op te lossen, niet zomaar om je beter te voelen.”

Je noemde de finalekoker al, een bekende term in de wielersport. Maar wat zit er nou eigenlijk in zo’n bidon?
,,Vroeger zat er weleens wat Pseudoefidrine in om je longen wat open te zetten, paracetamol, Tramadol, theofylline voor je luchtwegen, dat soort dingen. En ik vergeet er vast nog wat. Ik heb de laatste jaren geen finalekoker meer gehad. Ik praat puur uit de tijd van Rabobank en Lotto.”

Wat voelde je als een finalekoker nam?
,,Nou ja, het was meer een dingetje dat je wist dát je het nam. Mensen denken ook dat je epo heel erg voelt, maar je herstelt er alleen iets beter door en je hebt de dag erna minder vermoeide benen. Het zijn geen amfetamine-achtige stoffen waardoor je lichaam en geest helemaal veranderen.”

Is er dan puur een placebo-effect?
,,Met een finalekoker? Voor het grootste deel wel. Van een klein beetje theofylline, cafeïne of Tramadol krijg je geen betere benen. Het kan een klein beetje verdoven of je luchtwegen openen, maar als je gewoon niet goed bent, kom je niet mee. Ook niet met een finalekoker.”

Tramadol werkt versuffend en zou veel valpartijen veroorzaken. Klopt dat?
,,Nou, ik denk dat hedendaagse wielrenners vooral heel respectloos naar elkaar zijn. Er zijn zoveel belangen. Een renner of ploeg kan in een paar wedstrijden genoeg roem voor het hele jaar verdienen. Daardoor rijden er tegenwoordig tweehonderd idioten rond. Daarbij heeft de jonge generatie minder met hiërarchie. Ik weet nog dat ik in Parijs-Nice in de buurt van Armstrong reed. Daar stuurde ik echt met een boog omheen. Je zal maar vallen en zo’n vent meenemen. Die mentaliteit is nu anders, dat merk je ook buiten de sport. Kinderen van zestien, zeventien jaar zijn veel bijdehanter en mondiger. Dat zie je terug in het wielrennen.”